Het aanpakken van ontvolking en het veranderen van het agrovoedselmodel zijn essentieel voor brandpreventie.

2025 belooft een historisch jaar te worden, dat de statistieken flink opschudt, met meer dan 400.000 hectare verwoeste oppervlakte. Het verbrande gebied is meer dan drie keer zo groot als het gemiddelde van de afgelopen decennia [1], met branden die tot de ernstigste in de Spaanse geschiedenis behoren, zoals de brand in Molezuelas (Zamora) of de brand in Jarilla, de meest verwoestende in Extremadura.

"Onze bossen kampen met dezelfde structurele problemen als onze bevolking: institutionele verwaarlozing, apathie en een onhoudbare kloof tussen stad en platteland. Problemen die veel onzichtbaarder zijn dan de branden, maar wel essentieel", aldus Mónica Parrilla de Diego, bosbouwkundig ingenieur en woordvoerder van Greenpeace.

De gemeenschappen die het zwaarst getroffen zijn, zijn de meest ontvolkte

De gemeenschappen die het zwaarst door de branden [2] zijn getroffen, behoren volgens het INE tot de dunst bevolkte gebieden, zoals de provincies Ourense, León en Zamora. De plattelandsvlucht heeft de trend in landgebruik in twee tegengestelde richtingen veranderd: enerzijds de verlating van plattelandsgebieden, en anderzijds de intensivering van landbouw en veeteelt.

Als gevolg hiervan is het landbouwareaal de afgelopen jaren met 10,46% afgenomen (volgens de jaarboeken van de landbouwstatistiek) tot 16,7 miljoen hectare, volgens de Survey on Crop Areas and Yields (2024). Bovendien hebben de opkomst van intensieve veehouderij, die losstaat van het gebied, de afname van extensieve landbouw en de concentratie van landbouwexport bijgedragen aan de ongecontroleerde groei van bossen zonder actief beheer, wat een ideale voedingsbodem vormde voor de megabranden van augustus.

Het bosareaal in Spanje is tussen 1962 en 2019 met bijna vier miljoen hectare toegenomen, een oppervlakte die gelijkstaat aan die van de regio Extremadura. Het is het EU-land met het op één na grootste aandeel bosgebied, goed voor 55,2% van het grondgebied, na Zweden. Deze ongecontroleerde groei bevordert de verspreiding van branden, aangezien landbouwgewassen in de buurt van dorpen, die voorheen de verspreiding van branden vertraagden, zijn verdwenen.

Veehouderijen vormen daarentegen minder dan 10% van de landbouwgrond vergeleken met de jaren zestig, terwijl het aantal veestapels bijna is verdrievoudigd dankzij megaboerderijen: een model dat een grote impact heeft op het milieu en de lokale bevolking verdringt.

Door deze onevenwichtigheid wordt wat niet beheerd wordt, uiteindelijk beheerd door brand. De verlating van plattelandsgebieden heeft het risico op branden verminderd, maar de oorzaken van hun verspreiding verergerd. Daarom zijn landbeheer en de primaire sector essentieel voor brandpreventie.

Gebrek aan middelen verhindert naleving van preventieplannen

Gemeenten in brandrisicozones (HFZ) moeten lokale brandpreventie- en noodplannen hebben, die onder de gemeentelijke bevoegdheid vallen. Een paar dagen geleden kondigde het Openbaar Ministerie (OM) aan dat het zou onderzoeken of de getroffen gemeenten gemeentelijke preventieplannen hadden, waarbij het de mogelijkheid aanvoerde om de strafrechtelijke aansprakelijkheid over te dragen aan degenen die de "plicht" hadden om deze preventieve maatregelen te ontwikkelen. In 2019 voerde Greenpeace een analyse uit van de gemeenten met de meest verwoestende branden van deze eeuw. Het resultaat: geen van hen had preventieplannen, noch geïmplementeerd, noch gecommuniceerd.

"We eisen naleving van de regelgeving: lokale preventie- en noodplannen in de gemeenten van de ZAR. We zijn blij dat het Openbaar Ministerie hierop toeziet, maar niet ten koste van de meest kwetsbaren. Verantwoordelijkheden kunnen niet worden genomen zonder de middelen om ze af te dwingen. Het is dringend noodzakelijk om financiële en technische middelen beschikbaar te stellen om ervoor te zorgen dat er preventie- en noodplannen zijn om situaties zoals we die nu meemaken te voorkomen", voegde Mónica Parrilla de Diego eraan toe.

Een nieuw landbouw- en voedselmodel zou bosbranden kunnen verminderen

Greenpeace herinnert ons eraan dat "het beschermen van plattelandsgebieden gelijkstaat aan het beschermen van onszelf tegen brand." Gezien de toenemende ernst van bosbranden is het essentieel om de agroforestry en het traditionele landschapsmozaïek te herstellen. Dit is een duurzaam model dat beter is aangepast aan klimaatverandering, met een lagere brandstofbelasting en een grotere capaciteit voor ecosysteemregeneratie.

Extensieve veeteelt en silvopastoraal beheer zijn essentiële instrumenten om branden te voorkomen, de klimaatcrisis te verzachten en plattelandsgebieden nieuw leven in te blazen. Om dit te bereiken, is een verandering in het agrovoedingsmodel noodzakelijk, zoals Greenpeace voorstelt in haar recente rapport "Food Revolution", waarin gepleit wordt voor een alomvattende transformatie van het huidige Spaanse voedselsysteem.

Volgens deze analyse zou de transformatie van het Spaanse voedselsysteem, van productie naar duurzame consumptie, jaarlijks 10,7 miljoen ton CO₂eq opvangen en de werkgelegenheid in de veehouderij verdubbelen. Bovendien zou de werkgelegenheid in de landbouw- en bosbouwsector tegen 2050 met 30% toenemen. Deze maatregelen vormen daadwerkelijke oplossingen voor brandpreventie.

"Grazende geiten en schapen fungeren als een natuurlijke brandgang. Inzetten op extensieve veehouderij en een grondige transformatie van ons voedselsysteem betekent inzetten op klimaatactie, brandpreventie en plattelandsontwikkeling", aldus Helena Moreno, hoofd van de campagne Duurzame Voedselsystemen van Greenpeace.

Greenpeace roept op tot onmiddellijke en effectieve maatregelen:

Beheer elk jaar minimaal 1% van het nationale bosgebied (260.000 ha) en geef prioriteit aan strategische actiegebieden.

Reserveer jaarlijks ongeveer € 1 miljard voor preventie. Dit jaar is er naar schatting tot nu toe tussen de € 3 en € 6 miljard uitgegeven aan uitsterven [3].

Bevorder extensieve veehouderij als preventief middel en instrument voor plattelandsontwikkeling.

Herstel bosgebieden om extensieve silvopastorale modellen te realiseren, waarbij de boomdichtheid wordt verminderd en de aanwezigheid van kruidachtige planten en struikgewas mogelijk wordt gemaakt die interessant zijn voor extensieve veehouderij.

Het transformeren van het voedselsysteem, van productie tot consumptie, is een essentieel instrument om branden te voorkomen, plattelandsgebieden nieuw leven in te blazen en territoriale duurzaamheid te waarborgen, waardoor de klimaatcrisis wordt verzacht.

Zorg dat gemeenten in brandrisicozones de financiële en technische middelen krijgen om lokale preventie- en noodplannen uit te voeren.

Breid het debat en de alternatieven op het platteland uit met betrekking tot het gebruik van vuur en activiteiten in de context van klimaatverandering.

Vergroot het onderzoek naar de oorzaken en motieven van branden.

Keur onmiddellijk het ontwerp van Koninklijk Besluit goed betreffende gemeenschappelijke richtsnoeren en criteria voor de jaarlijkse plannen voor het voorkomen, bewaken en blussen van bosbranden.