Als de velden leeglopen: plattelandsontvolking in Latijns-Amerika. Natalia Slachevsky Aguilera, senior onderzoeker bij Rimisp.

Door Natalia Slachevsky Aguilera, hoofdonderzoeker Rimisp – Latijns-Amerikaans Centrum voor Plattelandsontwikkeling

Sinds het begin van de 21e eeuw is de urgentie van een heroverweging van plattelandsontwikkeling duidelijk geworden. De discussie draaide om de behoefte aan een nieuwe territoriale benadering die niet alleen gemeenschappelijke richtlijnen definieert, maar ook de diversiteit aan contexten en historische trajecten van plattelandsgebieden erkent. Europa en Latijns-Amerika hebben dit gesprek vanuit verschillende uitgangspunten benaderd: terwijl het debat op het Oude Continent zich richtte op de aanpak van plattelandsontvolking, lag in Latijns-Amerika de prioriteit – en is dat grotendeels nog steeds – bij het terugdringen van aanhoudende plattelandsarmoede.

Vandaag, twintig jaar later, kampt Latijns-Amerika nog steeds met de structurele uitdaging van plattelandsarmoede, die in de post-pandemische context is verergerd. Het demografische landschap is echter veranderd doordat de regio snel verstedelijkt.

Volgens gegevens van de Wereldbank is het aandeel van de plattelandsbevolking in de regio de afgelopen twee decennia met gemiddeld 7,7 procentpunt gedaald, en vormen plattelandsgebieden nu minder dan een kwart van de totale bevolking. Het aandeel van de plattelandsbevolking in de regio ligt dus aanzienlijk lager dan het wereldgemiddelde, wat wijst op een vergevorderd proces van plattelandsontvolking.

Deze demografische transformatie is meer dan een anekdotische gebeurtenis en vormt een uitdaging voor de manier waarop plattelandsontwikkeling wordt geconceptualiseerd en gepland.

Structurele oorzaken van ontvolking

Deze trend is te wijten aan een combinatie van factoren: gebrek aan werkgelegenheid, achterblijvende productie, ongelijke toegang tot land en beperkte voorziening van basisvoorzieningen, allemaal binnen een context van overheidsbeleid gericht op stedelijke ontwikkeling. Daarbij komen nog interne conflicten en sociaal-ecologische rampen, die de migratie naar steden hebben geïntensiveerd op zoek naar betere kansen.

Hoewel het fenomeen niet overal in de regio hetzelfde is, is het algemene patroon duidelijk: plattelandsgebieden verliezen inwoners, mogelijkheden en daarmee ook toekomstperspectieven.

Is het zinvol om ontvolking als relevante dimensie van het plattelandsprobleem in Latijns-Amerika te blijven negeren?

Ontvolking als structureel fenomeen

Het lijkt vandaag de dag onvoldoende om armoede als enige invalshoek te beschouwen voor de aanpak van de problemen van plattelandsgebieden. Het is dringend noodzakelijk om het begrip ontvolking te integreren, niet als een louter gevolg van armoede, maar als een structureel fenomeen met diepgaande gevolgen voor de regio. Dit proces beïnvloedt mogelijke levenswijzen, beperkt de toegang tot basisvoorzieningen, beperkt de diversiteit aan productieve activiteiten en belemmert de ontwikkeling van overheidsbeleid, waardoor armoedevallen in deze gebieden in stand worden gehouden. Erkenning van deze dimensie maakt een meer omvattende aanpak mogelijk van territoriale mobiliteit, migratie, de kloof tussen stad en platteland, het gebrek aan specifiek beleid en de rol die de overheid moet spelen bij de aanpak van deze gebieden.

De manier waarop we de uitdagingen van de territoria en de realiteit die ze vertegenwoordigen problematiseren, gaat dus veel verder dan een academische benadering of een conceptuele discussie. Het gaat erom een standpunt in te nemen over hoe we in de territoria zullen werken en welke kwesties het overheidsbeleid zal aanpakken – of juist zal negeren.

Het debat over plattelandsontwikkeling moet voortdurend geproblematiseerd en geactualiseerd worden. Het volstaat niet om aan te dringen op armoedebestrijding: er is een alomvattende aanpak nodig die de revitalisering van plattelandsgebieden als ruimte voor waardig leven, productie, cultuur en gemeenschap omvat. De vraag is niet langer alleen hoe we de armen uit de armoede kunnen halen, maar hoe we kunnen voorkomen dat plattelandsgebieden leeg en irrelevant worden voor de toekomst van onze samenlevingen.

Natalia Slachevsky Aguilera, senior onderzoeker bij Rimisp – Latijns-Amerikaans Centrum voor Plattelandsontwikkeling

Hoofdfoto: Boeren in Costa Rica - EFE Archief/Jeffrey Arguedas

Over @CDOverde

Green Opinion Makers #CDO is een collectief blog gecoördineerd door Arturo Larena , directeur van EFEverde

Deze column mag vrijelijk worden gereproduceerd, mits de auteurs en EFEverde worden vermeld.

Andere Green Opinion Makers (#CDO) forums

Deze 'groene influencer'-blog was finalist bij de Orange Journalism and Sustainability Awards van 2023 in de categorie 'nieuwe formats'.