Chinese export zeldzame metalen stokt, bedrijven in de knel

Europese fabrikanten komen opnieuw in de problemen door Chinese restricties op de export van zeldzame aardmetalen. Zeven bedrijven hebben hun productie al stil moeten leggen door een tekort, meldde de European Chamber of Commerce in China (EUCCC) vrijdag.

Welke bedrijven hun productie moesten stilleggen, wil de belangenorganisatie niet zeggen. Veel Europese fabrikanten zijn afhankelijk van China voor zeldzame aardmetalen als dysprosium en samarium en voor magneten die met de aardmetalen worden gemaakt. Die zijn essentieel voor de productie van onder meer windmolens, defensiematerialen en elektrische auto’s.

Sinds april stokt de export van deze Chinese grondstoffen. Als vergeldingsactie voor de Amerikaanse importtarieven legde Peking een vergunningsplicht op voor het exporteren van zeven zeldzame aardmetalen. Die tegenmaatregel zorgt ook in Europa voor schaarste door de trage vergunningverlening. Even leek het beter te gaan, na een bezoek van Commissievoorzitter Ursula von der Leyen aan China in juli. Peking zei toe de procedure transparanter te maken. Maar sindsdien verergerden de problemen weer, stelt de voorzitter van de EUCCC in de Financial Times.

China is veruit de grootste exporteur van zeldzame aardmetalen en magneten. “80% van de zeldzame aardmetalen en 85%-90% van die magneten komt uit China”, vertelt hoogleraar industriële ecologie René Kleijn. Bedrijven kunnen voor die specifieke magneten uitwijken naar Japan. “Maar Japan is voor de productie van die magneten weer afhankelijk van de zeldzame aardmetalen uit China.”

Die dominante positie verwierf het land door jarenlang strategisch beleid, vertelt Joris Teer, analist economische veiligheid bij het EU-instituut voor veiligheidsstudies. “Westerse landen hebben sinds de Koude Oorlog ingezet op winst en kostenefficiëntie en kozen voor industrieën die meer geld opleveren. Mijnen en raffinagefaciliteiten verdwenen al snel naar China, waar wel werd ingezet op de gehele leveringsketen omdat het veiligheid biedt.”

Tegelijkertijd verdiept Xi Jinping zo moedwillig China’s grondstoffenwurggreep op Europa en de VS, zegt Teer. “Kritieke grondstoffen zijn het skelet van de wereldeconomie en vitale sectoren. Trek dat eruit en niks doet het meer.” Met de huidige restricties heeft Peking volgens Teer in feite al het tapijt onder de Europese herbewapening weggetrokken. Exportvergunningen voor zeldzame aardmetalen die naar defensiedoeleinden gaan zouden categorisch worden geweigerd. “Het is waarschijnlijk dat de defensie-industrie disproportioneel geraakt zal worden.”

Er is wel Europees beleid om minder afhankelijk te worden van China, in de vorm van de Critical Raw Materials Act. Maar die werd pas in 2023 ingevoerd, vertelt hoogleraar Kleijn. “Voordat die echt effect heeft, zijn we minimaal tien jaar verder.” De zeldzame aardmetalen zijn – in tegenstelling tot wat hun naam doet vermoeden – op best veel plekken te winnen. “Ook in Europa, maar voor je een mijn geopend hebt, ben je zo vele jaren verder.”

De grondstoffenexpert wijst op eerdere alarmbellen zoals een handelsconflict tussen Japan en China in 2010. “Toen had Europa al moeten gaan kijken naar een eigen toevoer en productieketens.”

Om een inhaalslag te maken, moet de EU de not-in-my-backyard-houding loslaten, stelt Teer. Daarnaast is er volgens het EU-instituut voor veiligheidsstudies staatssteun nodig om de grondstoffenproductie weer op gang te brengen.