Het e-afval van Europa, een mijn voor een miljoen ton kritieke grondstoffen

Europa zou de hoeveelheid kritieke grondstoffen die uit elektronisch afval wordt gewonnen tegen 2050 kunnen verdubbelen en zijn groene onafhankelijkheid kunnen versterken. Het continent herbergt een stedelijke schat aan meer dan een miljoen ton strategische materialen in zijn afgedankte apparaten, essentieel voor de groene en digitale transitie.

Dat blijkt uit een nieuw rapport van het Europese consortium FutuRaM, getiteld Critical Perspectives on Raw Materials for Waste Electrical and Electronic Equipment. Hieruit blijkt dat de stroom afgedankte telefoons, computers, kabels en huishoudelijke apparaten in de EU27+4 (Europese Unie, Verenigd Koninkrijk, Zwitserland, IJsland en Noorwegen) een volume heeft dat gelijkstaat aan het gewicht van 50.000 scheepscontainers.

Dit afval bevat koper, aluminium, palladium en zeldzame aardmetalen – materialen die essentieel zijn voor de productie van turbines, batterijen, chips en zonnepanelen. Maar veel ervan gaat nog steeds verloren of wordt ongecontroleerd geëxporteerd, waardoor Europa afhankelijk blijft van externe leveranciers, met name uit Azië.

Uit het onderzoek, dat werd gepubliceerd ter gelegenheid van de Internationale E-Waste Dag, blijkt dat de EU in 2022 10,7 miljoen ton elektronisch afval produceerde, zo'n 20 kilo per persoon, waarvan bijna de helft niet goed werd beheerd.

Herstel meer en verlies minder

Dankzij de juiste verwerking kon 400.000 ton aan kritieke grondstoffen worden teruggewonnen, waaronder 162.000 ton koper en 207.000 ton aluminium. Jaarlijks gaat er echter nog steeds 100.000 ton verloren, voornamelijk zeldzame aardmetalen in magneten, motoren en displays.

Niet-conforme routes blijven het grootste zwarte gat in het systeem: 3,3 miljoen ton belandt gemengd met schroot, 700.000 ton belandt op stortplaatsen of in verbrandingsovens, en 400.000 ton wordt zonder traceerbaarheid geëxporteerd. De rest is niet eens gedocumenteerd.

"Europa is voor meer dan 90% van zijn kritieke grondstoffen afhankelijk van derde landen, maar recycleert amper 1%", merkt Milieucommissaris Jessika Roswall op. "Het omzetten van e-waste in een hulpbron is een strategische kwestie, niet alleen een milieukwestie."

Het rapport benadrukt dat elk teruggevonden apparaat de kwetsbaarheid van het continent vermindert en lokale werkgelegenheid genereert, terwijl tegelijkertijd de milieu-impact van traditionele mijnbouw wordt verminderd.

2050: De toekomst speelt zich af in afval

Projecties voor 2050 laten een panorama aan mogelijkheden zien. Als inzameling, recycling en eco-design worden versterkt, zou de totale hoeveelheid kritieke grondstoffen in e-waste kunnen oplopen tot 1,2 tot 1,9 miljoen ton per jaar, een verdubbeling van de huidige hoeveelheid.

De totale afvalstroom zal groeien tot 12,5 tot 19 miljoen ton, maar de samenstelling ervan zal waardevoller zijn: apparaten zullen meer strategische materialen bevatten, met name materialen die verband houden met schone technologieën zoals zonnepanelen, elektrische voertuigen en datacenters.

Het rapport stelt drie scenario's voor: continuïteit, terugwinning en circulariteit. Onder de laatste twee zou Europa tussen de 0,9 en 1,5 miljoen ton kritieke materialen per jaar kunnen terugwinnen. Het circulaire model – gebaseerd op reparatie, hergebruik en duurzaam ontwerp – bereikt dezelfde terugwinning met minder afval.

Met deze aanpak kunnen we de hoeveelheid afval op peil houden en tegelijkertijd de toegang tot essentiële materialen voor de energietransitie waarborgen.

Koper, aluminium en zeldzame aarden

Het rapport identificeert de hotspots in deze 'stedelijke mijn'. Koper is geconcentreerd in kabels en elektronische circuits; aluminium in behuizingen en structuren; en zeldzame aardmetalen en palladium in magneten en circuits.

Hoewel de hoeveelheid palladium in elk apparaat minimaal is, is de economische waarde ervan extreem hoog: palladium kost bijvoorbeeld meer dan $ 30.000 per kilo.

De afvalcategorieën die tegen 2050 het meest zullen toenemen, zijn grote huishoudelijke apparaten en zonnepanelen, waarvan het volume vijftien keer zo groot zou kunnen worden. Schermen en monitoren zullen daarentegen afnemen dankzij efficiënter ontwerp.

Servers en datacenters zullen ook aan belang winnen, omdat ze grote hoeveelheden aluminium, koper en edelmetalen concentreren. Ze ontwikkelen zich tot een van de meest waardevolle stedelijke mijnen van het continent.

Hoe je afval in grondstoffen kunt veranderen

Om dit potentieel te benutten, stelt FutuRaM voor om de inzameling en traceerbaarheid te verbeteren door middel van toegankelijke afgiftepunten en retoursystemen in de winkel. Het vraagt ​​ook om het ontwerpen van producten die gemakkelijk te demonteren zijn, met gestandaardiseerde onderdelen en herkenbare materialen.

Het consortium stelt voor om de inspanningen te richten op componenten die rijker zijn aan kritieke materialen – motoren, magneten en elektronische printplaten – en te investeren in geavanceerde Europese recyclingfabrieken. Het stelt ook voor om prikkels af te stemmen op ecodesign- en duurzaamheidsbeleid.

"De grootste stortplaats bevindt zich in de inzamelingsfase", vat Kees Baldé, UNITAR-wetenschapper en projectcoördinator, samen. "Elke kilo die we terugwinnen, versterkt onze economie, vermindert onze afhankelijkheid en creëert groene banen."

Het document benadrukt ook het belang van het terugwinnen van silicium, zilver en zeldzame aardmetalen uit zonnepanelen om de schone energievoorziening van Europa te waarborgen.

Van industriële strategie naar burgeractie

Deze paradigmaverschuiving gaat gepaard met politieke dynamiek. De Critical Raw Materials Act (2024) bepaalt dat in 2030 ten minste 25% van de Europese vraag moet worden gedekt door gerecyclede materialen.

De komende wet op de circulaire economie, waar momenteel een openbare consultatie over plaatsvindt, zal de aanvoer van secundaire grondstoffen uitbreiden, terwijl de herziening van de WEEE-richtlijn (2026) de traceerbaarheid en verplichte inzameling zal versterken.

Het FutuRaM Urban Mines-platform, dat in november 2025 wordt gelanceerd, verzamelt open data over de beschikbaarheid van deze materialen en stimuleert zo investeringen en samenwerking tussen landen.

"We hebben het niet langer over een theoretisch concept, maar eerder over een industriële kans", legt Giulia Iattoni, onderzoeker bij UNITAR, uit. "Stedelijke mijnbouw consolideert zich als een nieuwe Europese economische sector."

Europa staat voor zijn groene keuze

Het rapport concludeert dat een robuuste circulaire economie de hoeveelheid e-afval stabiel kan houden en de terugwinning van kritieke grondstoffen tegen 2050 kan verdubbelen. Dit zou meer banen, minder afhankelijkheid en een schoner milieu betekenen.

Verandering hangt echter niet alleen af ​​van wetten of bedrijven, maar ook van de dagelijkse beslissingen van burgers: repareren, retourneren of recyclen in plaats van weggooien.

Europa beschikt over de middelen, technologie en expertise om de cirkel rond te maken. E-waste kan een nieuwe groene valuta worden, die de ecologische transitie kan stimuleren en de strategische toeleveringsketen van het continent kan beveiligen.

De mijn van de toekomst bevindt zich niet onder de grond, maar in de Europese mijnen, garages en stortplaatsen, waarschuwt de studie.