Binnenkort treedt er een nieuwe belasting in werking. De brandstofprijzen zullen zeker stijgen.

• Zodra ETS2 is ingevoerd, zal het systeem van CO2-emissieheffingen ongeveer 75% van alle broeikasgasemissies in de EU dekken.
• Tsjechië, Polen, Slowakije en Estland stemden voor uitstel.
• Tsjechië heeft om een ​​uitstel van minstens een jaar gevraagd. Polen heeft om drie jaar gevraagd, maar handhaaft de deadline voor de lancering van het Sociaal Klimaatfonds (SFK), dat de gevolgen van prijsstijgingen moet verzachten.

De Onderzoeksdienst van het Europees Parlement (EPRS) heeft een rapport gepubliceerd met de titel "EU-emissiehandelssysteem voor gebouwen, wegvervoer en andere sectoren (ETS2). Status en aandachtspunten". Dit wordt besproken in het CO2-marktrapport voor mei 2025, opgesteld door het Nationaal Centrum voor Emissiebalans en -beheer (KOBiZE).

Het EPRS-rapport heeft betrekking op het nieuwe EU-emissiehandelssysteem (ETS2), dat vanaf 2027 sectoren zal bestrijken die nog niet zijn opgenomen in het Europese emissiehandelssysteem (EU ETS), met name de bouw en het wegvervoer.

Brandstofprijzen stijgen, maar met hoeveel is nog niet bekend

"Er wordt vanuit gegaan dat dankzij de uitbreiding van het systeem de CO2-emissieheffingen ongeveer 75% van alle broeikasgasemissies in de EU zullen dekken", aldus KOBiZE.

Het Centrum wijst erop dat ETS2 weliswaar bedoeld is om klimaatdoelstellingen te helpen verwezenlijken, maar dat de invoering ervan tot publieke zorgen leidt, vooral vanwege het risico dat brandstofleveranciers de emissiekosten doorberekenen aan consumenten , wat kan leiden tot hogere energie- en brandstofprijzen.

Als reactie hierop is de oprichting van een Sociaal Klimaatfonds (SCF) gepland, met als doel huishoudens te ondersteunen in de energietransitie en de effecten van prijsstijgingen te verzachten. Sommige EU-lidstaten vrezen echter dat het SCF onvoldoende zal zijn en eisen uitstel of aanpassing van ETS2.

Prognoses geven aan dat de prijs van ETS2-emissierechten de grens van € 45 kan overschrijden, en sommige analyses voorspellen dat deze in 2030 kan stijgen tot ongeveer € 112-259. Volgens schattingen van de Europese Commissie kunnen de brandstofprijzen bij een prijs van € 48 met € 0,11 per liter benzine en met € 0,13 per liter diesel stijgen. Andere bronnen voorspellen daarentegen dat de stijging zelfs € 0,5 per liter kan bedragen (tegen 2030)", meldt KOBiZE.

Het Centrum benadrukt dat de effecten van prijsstijgingen niet gelijkmatig zullen worden verdeeld. Huishoudens met een lager inkomen, die een groter deel van hun budget aan energie besteden, zullen veel meer blootgesteld zijn aan de effecten van de prijsstijgingen. Bovendien zorgen verschillen tussen lidstaten, bijvoorbeeld wat betreft afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en inkomensniveau, ervoor dat de impact van ETS2 sociaal sterk gedifferentieerd zal zijn.

Maatschappelijke acceptatie en effectiviteit van mitigatiemechanismen

KOBiZE herinnert eraan dat er, samen met de goedkeuring van de regelgeving voor ETS2, ook een regelgeving voor het Sociaal Klimaatfonds (SFK) is aangenomen. Deze regelgeving moet de meest kwetsbare huishoudens, vervoerders en kleine en middelgrote ondernemingen beschermen tegen stijgende energie- en transportkosten. Het fonds zal in de periode 2026-2032 operationeel zijn, een jaar eerder dan ETS2.

In het algemeen zal de financiering plaatsvinden uit de veilinginkomsten van ETS2 (deels ook uit de inkomsten van ETS1). Om de middelen te ontvangen, is het noodzakelijk een Sociaal Klimaatplan aan te nemen.

Volgens het kader van de Sociale Klimaatplannen (SPK) moet het fonds investeringen ondersteunen in thermische modernisering van gebouwen, de ontwikkeling van duurzaam vervoer en ook via directe steun aan mensen met een armoederisico. Deze steun mag niet meer dan 37,5% van de geraamde totale kosten van het nationale plan uitmaken en moet tijdelijk en degressief zijn.

"Hoewel de SFK bedoeld is om de negatieve impact van ETS2 te verzachten, suggereren analyses van niet-gouvernementele en adviserende organisaties dat het mogelijk niet voldoende is om energie- en transportarmoede te bestrijden. Er bestaat ook een risico dat de lidstaten er niet in slagen de vereiste plannen tijdig te ontwikkelen en in te dienen, wat in het geval van het NECP al is gebeurd", aldus het KOBiZE-rapport.

Trage implementatie van ETS2 in de lidstaten

Het Centrum deelt mee dat ETS2 volgens de planning uiterlijk op 30 juni 2024 door de lidstaten in nationaal recht moest zijn omgezet om de goede werking van het systeem mogelijk te maken en de financiering van de SFK te waarborgen.

Tot nu toe heeft alleen Oostenrijk de wetgeving tijdig omgezet, terwijl de overige 26 landen de deadline hebben gemist. De Europese Commissie heeft inbreukprocedures gestart en formele brieven gestuurd met het verzoek om actie. Bij verdere vertragingen kan de Europese Commissie de zaak voorleggen aan het Hof van Justitie van de EU, wat kan leiden tot financiële sancties.

"In april 2025 hebben 17 lidstaten gemeld dat ETS2 is omgezet in nationaal recht. Verdere vertragingen kunnen het voor deelnemers aan het systeem lastig maken om zich goed voor te bereiden op de nieuwe verplichtingen", aldus KOBiZE.

Sommige landen, zoals Tsjechië, Polen, Slowakije en Estland, hebben opgeroepen tot uitstel van ETS2. Tsjechië heeft om een ​​uitstel van ten minste een jaar gevraagd om het systeem beter te ontwerpen en mogelijke maatschappelijke kosten te vermijden. Polen heeft opgeroepen tot een uitstel van de implementatie van ETS2 met drie jaar, maar de startdatum van de SFK te handhaven.

Estland wees op administratieve problemen en deed eveneens een beroep op uitstel, terwijl Slowakije geen formeel verzoek om uitstel indiende, maar wel publieke zorgen uitte over de geplande implementatie.

Belangrijk is dat uitstel of wijziging van ETS2 een nieuw wetsvoorstel vereist , waardoor het moeilijker zou kunnen worden om de doelstelling van 55% vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in 2030 te halen, legt het Centrum uit.

Mogelijkheid tot vrijstellingen van ETS2

KOBiZE herinnert eraan dat lidstaten, overeenkomstig artikel 30e, lid 3 van de EU-ETS-richtlijn, bepaalde brandstofdistributeurs tot eind 2030 kunnen vrijstellen van de verplichting om ETS2-rechten te kopen, op voorwaarde dat deze entiteiten een nationale koolstofbelasting betalen die hoger is dan de gemiddelde veilingprijs die van toepassing is in ETS2 en de relevante wetgeving uiterlijk op 31 december 2023 is aangenomen. In dat geval moet de staat het aantal rechten annuleren dat overeenkomt met de werkelijke emissies van de betreffende entiteit.

Het Centrum wijst erop dat vrijgestelde entiteiten nog steeds over een emissievergunning moeten beschikken en hun emissies moeten monitoren, rapporteren en verifiëren.

"Belangrijk is dat lidstaten die van deze afwijking gebruikmaken, het recht behouden om SFK-middelen te gebruiken. Een voorbeeld van een land dat zich bereid heeft verklaard een dergelijke oplossing toe te passen, is Ierland", vat KOBiZE samen.