Od uproszczenia kwestii środowiskowych do regresu zrównoważonego rozwoju. Autor: Luis Jiménez Herrero (ASYPS)

Luis M. Jiménez Herrero jest prezesem Stowarzyszenia na rzecz Zrównoważonego Rozwoju i Postępu Społeczeństw (ASYPS), profesorem honorowym UCM i byłym dyrektorem Obserwatorium Zrównoważonego Rozwoju w Hiszpanii (OSE).

UE właśnie wycofała dyrektywę anty -greenwashingową . To działanie dołącza do serii niepokojących decyzji legislacyjnych, które pod presją konserwatywnych sił politycznych doprowadziły do „uproszczenia” przepisów dotyczących ochrony środowiska, zwiększając ryzyko deregulacji, a nawet cofnięcia transformacji w kierunku zrównoważonego rozwoju.

W poprzedniej dekadzie, wraz z odbudową gospodarki po Wielkiej Recesji, w UE rozwijały się polityki środowiskowe i strategie transformacyjne, włączając do nich Agendę Paryską (2015), Agendę 2030 z Celami Zrównoważonego Rozwoju (2015), a zwłaszcza dając główny impuls strategiczny Europejskiemu Zielonemu Ładowi pod koniec 2019 roku. Zajęto się one większymi ambicjami klimatycznymi i środowiskowymi, ze szczególnym uwzględnieniem transformacji do roku 2030 i wizji do roku 2050, która zakładała strukturalną transformację systemów produkcji zgodnie z logiką zrównoważonego rozwoju i jest silnie wspierana przez nową, regeneracyjną gospodarkę o obiegu zamkniętym, która oddaje planecie więcej, niż od niej bierze, zgodnie z Ósmym Programem Działań na rzecz Środowiska (EPP). Ponadto UE zobowiązała się do bycia światowym liderem w dziedzinie klimatu, bioróżnorodności i gospodarki o obiegu zamkniętym, promując sprawiedliwą transformację ekologiczną.

Jednak globalny kryzys zdrowotny związany z pandemią, wojna na Ukrainie, zakłócenia w globalnych łańcuchach dostaw, turbulencje na rynkach międzynarodowych oraz kryzys energetyczny i strategiczny w zakresie surowców doprowadziły do rosnącej niepewności, zaostrzenia globalnej konkurencji gospodarczej i nowych napięć geopolitycznych, zaostrzonych przez nową wojnę na Bliskim Wschodzie. Co więcej, dodatkowy wpływ administracji Trumpa, zarówno ze względu na niestabilność gospodarczą wynikającą z wojny handlowej, jak i zaburzenia porządku globalnego i systemu wielostronnego, a także ze względu na inicjatywy deregulacyjne w kwestiach ochrony środowiska, wpłynął na strategię europejską, która jest obecnie bardziej skłonna do wzmocnienia swojego rynku wewnętrznego i rozwiązania skomplikowanej sytuacji konkurencji międzynarodowej.

Zmiana strategiczna w nowej Komisji Europejskiej

Cały ten szereg czynników geopolitycznych, gospodarczych i społecznych zmodyfikował strategiczne priorytety UE zgodnie z podejściem nowej Komisji na początku obecnej kadencji Parlamentu Europejskiego, rozpoczynającej się w czerwcu 2024 r. Poprzednie raporty, takie jak Enrico Letta (na temat przyszłości jednolitego rynku, „znacznie więcej niż rynek”) i Mario Draghiego („przyszłość europejskiej konkurencyjności”), stanowiły podstawowe punkty odniesienia dla nowej transformacji wspólnotowej. W obliczu silnej globalnej konkurencji o zasoby i realnego ryzyka deindustrializacji, UE zamierza opracować strategię czystego przemysłu (Ustawa o zerowej emisji netto w przemyśle), aby chronić i zwiększać konkurencyjność poprzez inicjatywę zdefiniowaną jako Kompas Konkurencyjności, wyraźnie zgodną z koncepcją Autonomii Strategicznej, w której Ustawa o Surowcach Krytycznych odgrywa kluczową rolę. Ten Pakt Czystego Przemysłu ma na celu pobudzenie europejskiego zielonego wzrostu poprzez wsparcie inwestycji o wartości 100 miliardów euro, a także innych zachęt podatkowych i pomocy. Podstawą jest wzmocnienie i harmonizacja jednolitego rynku europejskiego jako strategicznego fundamentu stabilności i odporności społeczno-ekonomicznej drugiej co do wielkości gospodarki świata (18% światowej gospodarki, z PKB w wysokości 18 bilionów euro), która skupia trzydzieści państw z 450 milionami konsumentów i 26 milionami przedsiębiorstw.

Wraz z opublikowaniem nowej Strategii Jednolitego Rynku w maju 2025 r., mającej na celu osiągnięcie głębszej harmonizacji w całej Unii Europejskiej, nacisk kładziony jest na zapewnienie prostoty, płynności i odporności, aby przywrócić konkurencyjność, zagwarantować strategiczną suwerenność, bezpieczeństwo i płynną transformację. Komisja zidentyfikowała szereg przeszkód dla jednolitego rynku, znanych jako „straszna dziesiątka”, które zamierza usunąć, aby złagodzić przepisy UE, obecnie uważane za nadmiernie złożone. Promowanie uproszczeń, ograniczanie biurokracji i usprawnienie procesu wydawania pozwoleń są zgodne z Deklaracją Budapeszteńską (11.08.2024 r.), w której wezwano do „rozpoczęcia rewolucji w uproszczeniu”.

W tym kontekście stosuje się „podejście omnibus” w celu ograniczenia regulacji, choć przedstawia się je jako jedynie uproszczenie przepisów, w szczególności dotyczących norm środowiskowych i zobowiązań w zakresie zrównoważonego rozwoju. Argumentuje się jednak, że zielona agenda jest nadal realizowana, zakładając, że polityka przemysłowa musi być lepiej dostosowana do europejskich celów środowiskowych i strategicznych. W związku z tym wdrażane są środki zmniejszające wymogi środowiskowe, opóźniane są regulacje, a wymogi dotyczące sprawozdawczości i rozliczalności podmiotów gospodarczych w zakresie zrównoważonego rozwoju są obniżane. Jednak do tej pory wymogi te stopniowo rosły, biorąc pod uwagę niepowstrzymaną degradację środowiska oraz częste nieprzestrzeganie lub słabe egzekwowanie przepisów środowiskowych, co pociąga za sobą ogromne koszty ekologiczne i społeczno-ekonomiczne.

Konkretne niepowodzenia środowiskowe

Istnieją przekonujące dowody na to, że polityka środowiskowa ulega spowolnieniu lub osłabieniu, co zwiększa ryzyko odejścia od strategicznych ścieżek opartych na logice zrównoważonego rozwoju, które są w pełni zakorzenione w UE od dziesięcioleci. Jako przykład można podać wycofanie przez Unię Europejską dyrektywy w sprawie „wprowadzających w błąd oświadczeń dotyczących ochrony środowiska”, mającej na celu zwalczanie greenwashingu i kontrolowanie komercyjnego stosowania zielonych etykiet bez podstaw naukowych lub niezależnej weryfikacji. W tym przypadku, zamiast zgodnie z zamierzeniami zwiększyć przejrzystość i zaufanie konsumentów do produktów zrównoważonych, inicjatywa została osłabiona, rzekomo w celu zmniejszenia obciążeń regulacyjnych dla przedsiębiorstw.

To kolejny przykład regresywnego procesu europejskich przepisów dotyczących ochrony środowiska. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują: dyrektywa w sprawie raportowania zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw (CSRD) (zredukowano wymogi, podnosząc próg dla objętych nią firm do 1000 pracowników i 50 milionów euro obrotu); dyrektywa w sprawie należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw (CSDDD) (ograniczająca obowiązek należytej staranności do bezpośrednich dostawców i zmniejszająca wymóg przestrzegania praw człowieka i ochrony środowiska w ich łańcuchach wartości); unijna taksonomia ekologiczna (uproszczająca kryteria „nie wyrządzaj poważnych szkód” dla zrównoważonego finansowania); mechanizm dostosowania cen na granicach z tytułu emisji dwutlenku węgla (CBAM) (zwalniający prawie 90% importerów); ustawa o odbudowie przyrody (wprowadzająca klauzule „hamulca bezpieczeństwa”, które można uruchomić w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa żywności); oraz dyrektywa w sprawie wylesiania (EUDR) (zwolnienia dla krajów o „zerowym ryzyku”). Złagodzono również szereg przepisów rolnych i celów ekologicznych (WPR i GAEC) (uelastyczniono warunki środowiskowe, a wymogi prawne dotyczące produktów fitosanitarnych i pestycydów obniżono). Podobnie w transporcie obniżono wymogi dotyczące emisji (normy dla samochodów osobowych i ciężarowych zostały opóźnione, a nawet zakaz stosowania silników spalinowych przesunięto na 2035 r.). Ponadto, program klimatyczny został zakłócony, co umożliwiło zakup offsetu poza UE do 3%, a także wykorzystanie „wysokiej jakości międzynarodowych jednostek emisji dwutlenku węgla” (choć cel osiągnięcia 90% redukcji emisji do 2040 r. pozostaje w mocy).

Wszystko to stanowi istotną przeszkodę dla transformacji w kierunku zrównoważonego rozwoju, wynikającą z osłabienia ram ochrony środowiska naturalnego oraz nowych barier utrudniających zmianę niezrównoważonych, nieefektywnych i niesprawiedliwych wzorców produkcji i konsumpcji. W ten sposób promowane są środki blokujące, służące systemowi rynkowemu, interesom gospodarczym oraz lobby sektorów produkcyjnych (przemysłu i rolnictwa), chronionych przez konserwatywne i populistyczne stanowiska polityczne, sceptyczne lub, w skrajnych przypadkach, negujące programy klimatyczne i środowiskowe.

Ryzyka strukturalne i dane naukowe

Kiedy eufemistyczny „dyskurs uproszczenia” jest wykorzystywany dla osobistych korzyści, jest to nie tylko ryzykowne politycznie, ale także sprzeczne z sytuacją odzwierciedloną w danych naukowych oraz wskaźnikach efektywności środowiskowej i zrównoważonego rozwoju. W obliczu coraz bardziej złożonej sytuacji, na którą wpływają liczne, powiązane ze sobą kryzysy, teraz bardziej niż kiedykolwiek, musimy domagać się bardziej zdecydowanych działań w celu rozwiązania problemów globalnego ocieplenia, degradacji ekosystemów, zanieczyszczenia oraz marnotrawnego modelu liniowego, który prowadzi do nadmiernego zużycia zasobów i wytwarzania odpadów.

Badania i dane mówią same za siebie. Rok 2024 był najcieplejszym w historii pomiarów, odnotowując po raz pierwszy wzrost o 1,5°C w porównaniu z poziomami sprzed epoki przemysłowej, według Copernicus Climate Change Service. Globalne emisje gazów cieplarnianych po stronie popytu (ślad GHG) wzrosły o 33% od 2000 r. (OECD, 2025). Z ponad 100 miliardów ton materiałów wykorzystywanych w światowej gospodarce (odpowiadających za ponad 50% wpływu na klimat i ponad 90% utraty różnorodności biologicznej) jedynie 6,9% jest odzyskiwane i ponownie wprowadzane do obiegu (Circle Economy, 2025). Ogólne tempo jest niewystarczające, aby osiągnąć cele Agendy 2030 do 2030 r., przy czym 16% celów jest na dobrej drodze do osiągnięcia, a 84% wykazuje niewystarczający postęp lub niepowodzenia (SDSN, 2025). W przypadku UE obecny stan Zielonego Ładu odzwierciedla fakt, że spośród 154 celów, tylko 32 są zgodne, a 64 wymagają przyspieszenia, aby dotrzymać zaplanowanego harmonogramu (JRC, 2025). Według Europejskiej Agencji Środowiska (EEA), perspektywy UE na rok 2030 sugerują, że obecne tempo postępów nie będzie wystarczające do osiągnięcia celów środowiskowych, klimatycznych i energetycznych na lata 2030 i 2050 (EEA, 2025). Podobnie, raporty dotyczące zrównoważonego rozwoju na poziomie europejskim podkreślają słabości celów środowiskowych i perspektywy ich braku do 2030 r. (Eurostat, 2025).

Zmiana kierunku polityki europejskiej w kierunku uproszczenia przepisów sprzyja regresowi w dziedzinie ochrony środowiska, który podważa wiarygodność europejskich instytucji w zakresie zrównoważonego rozwoju. U podstaw przesłanki wyrażonej przez przewodniczącą von der Leyen, że „musimy być elastyczni i pragmatyczni”, leży ryzyko podważenia przywództwa społecznego i środowiskowego UE. Stawką jest nie tylko techniczna treść niektórych przepisów, które można uznać za nadmiernie złożone, ale także to, czy uproszczenie przepisów ustąpi miejsca deregulacji i strategicznym zmianom politycznym, a nawet regresowi samego europejskiego modelu zarządzania, aby osiągnąć w pełni akceptowany główny cel, jakim jest „dobre życie w bezpiecznych granicach planety” (Ósmy Program Działań na rzecz Środowiska).

Na rzecz transformacyjnego i ambitnego zarządzania

Jak stwierdziliśmy na tych samych stronach, ten wielki cel XXI wieku wymaga uczynienia wykonalnym zarządzania „rodziną” powiązanych ze sobą transformacji w kierunku zrównoważonego rozwoju (zielono-niebieska, o obiegu zamkniętym, gospodarka niskoemisyjna) ( źródło 1 ), aby stawić czoła wielkiej transformacji społeczno-ekologicznej w kontekście kryzysu planetarnego wynikającego z globalnych zmian w tzw. erze antropocenu, chociaż jest to „prawdziwa era” kapitałocenu ( źródło 2 ).

UE ryzykuje zakwestionowanie swoich fundamentalnych wartości i osłabienie spójności instytucjonalnej opartej na zasadach sprawiedliwości międzypokoleniowej, integralności ekologicznej, spójności społecznej i zrównoważonego rozwoju, w dużej mierze chronionych przez pewność regulacyjną. Strategiczne przejście na niższe standardy mogłoby podważyć wiarygodność zielonego rynku i celu gospodarki o obiegu zamkniętym, jakim jest uczynienie „zrównoważonych produktów normą” w UE, a także podważyć podejście zakładające całkowite oddzielenie wzrostu gospodarczego od wpływu na środowisko, jaki wywiera zużycie zasobów i wytwarzanie odpadów. Oprócz obniżenia jakości życia Europejczyków, karane są firmy, które już zainwestowały znaczne środki w spełnienie wymogów dotyczących zrównoważonego rozwoju środowiskowego i korporacyjnego, co zniechęca do dalszych inwestycji w innowacje w zakresie czystych technologii oraz rozwój zrównoważonych modeli biznesowych opartych na obiegu zamkniętym.

Nie możemy pozwolić sobie na popadnięcie w niebezpieczny regres ideologiczny. Nowa narracja o uproszczeniu przepisów na rzecz konkurencyjności nie może stać się pretekstem do cofnięcia się w kierunku konsolidacji środowiskowego i społecznego wymiaru zrównoważonego rozwoju i podporządkowania ich logice konkurencyjnego rynku. Przejście od orientacji politycznej nastawionej na „zrównoważony rozwój i odporność transformacyjną”, zgodnie z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu, do „zrównoważonego rozwoju podporządkowanego” imperatywowi konkurencyjności, bezpieczeństwa i interesów gospodarczych, mogłoby poważnie zagrozić osiągnięciu głównych celów środowiskowych, jakimi są neutralność klimatyczna i przywrócenie równowagi ekologicznej do 2050 roku. Wyzwanie jest ogromne, ale wciąż istnieją możliwości powstrzymania trendu regresyjnego, wspieranego przez siły konserwatywne. Potrzebna jest teraz zdecydowana, postępowa mobilizacja, aby odwrócić ten trend, który podporządkowuje zaangażowanie ekologiczne konkurencyjnej gospodarce. Należy pilnie zrównoważyć politykę chroniącą „publiczne dobra środowiskowe” ochroną kapitału naturalnego jako fundamentu samego systemu ekonomicznego i globalnego dobrobytu, który poprowadzi społeczeństwa w stronę zrównoważonego, współewolucyjnego postępu.

Wymaga to większych ambicji politycznych oraz odważnych, inspirujących i zaangażowanych liderów, którzy, wspierani danymi naukowymi i odpowiedzialnym obywatelstwem, potrafią wprowadzić skuteczną kontrolę sił rynkowych, aby gospodarka mogła funkcjonować sprawnie w bezpiecznych i sprawiedliwych przestrzeniach, w ramach granic planety.

Luis M. Jiménez Herrero jest prezesem Stowarzyszenia na rzecz Zrównoważonego Rozwoju i Postępu Społeczeństw (ASYPS), profesorem honorowym UCM i byłym dyrektorem Obserwatorium Zrównoważonego Rozwoju w Hiszpanii (OSE).

1.- VIII Program działań na rzecz środowiska, Dz.U. L 114 z 12.4.2022, s. 22 .

2.- OECD (2025), Environment at a Glance Indicators, OECD Publishing, Paryż, https://doi.org/10.1787/ac4b8b89-en . https://www.oecd.org/en/publications/environment-at-a-glance-indicators_ac4b8b89-en.html

3.- Gospodarka obiegu zamkniętego (2025), Raport o luce obiegu zamkniętego 2025: Globalne wezwanie do działania. https://www.circularity-gap.world/2025

4.- SDSN (2025), Sustainable Development Solutions Network, Sustainable Development Report 2025, reds-sdsn.es/informe-de-desarrollo-sostenible-2025-el-compromiso-mundial-con-los-ods-se-mantiene-fuerte/

5.- Wspólne Centrum Badawcze (JRC 2025), Realizacja Europejskiego Zielonego Ładu: badanie Wspólnego Centrum Badawczego wykazało dotychczasowe zróżnicowane postępy, https://joint-research-centre.ec.europa.eu/jrc-news-and-updates/delivering-european-green-deal-jrc-study-finds-mixed-progress-so-far-2025-02-05_en?prefLang=es

6.- EEA, Stan środowiska w Europie, 23 kwietnia 2025 r. https://www.eea.europa.eu/en/topics/at-a-glance/state-of-europes-environment

7.- EUROSTAT (2025). Zrównoważony rozwój w Unii Europejskiej. Raport monitorujący postępy w realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju w kontekście UE, wydanie 2025. https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-flagship-publications/w/ks-01-24-018

8.- Bardziej szczegółową analizę można znaleźć w: Jiménez Herrero, L. M. (2023), „Planetary Emergency and Socioecological Transition. Governing a Sustainable and Resilient Future in Alliance with Nature”, wydawnictwo Ecobook, Madryt, 2023. Zarządzanie ukierunkowujące działania polityczne i proces decyzyjny, ze szczególnym uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju, odporności i kapitału naturalnego.

O @CDOverde

Green Opinion Makers #CDO to blog zbiorowy koordynowany przez Arturo Larenę , dyrektora EFEverde

Artykuł ten można swobodnie kopiować, podając autorów i EFEverde.

Inne fora Zielonych Twórców Opinii (#CDO)

Ten blog „zielonego influencera” został finalistą Orange Journalism and Sustainability Awards 2023 w kategorii „nowe formaty”.