Wkrótce wejdzie w życie nowy podatek. Ceny paliw na pewno wzrosną

• Po wprowadzeniu ETS2 system opłaty za emisje CO2 będzie obejmować ok. 75 proc. wszystkich unijnych emisji gazów cieplarnianych.
• Czechy, Polska, Słowacja i Estonia opowiedziały się za jego opóźnieniem.
• Czechy poprosiły o opóźnienie o co najmniej rok. Polska postulowała o trzy lata przy jednoczesnym utrzymaniu terminu rozpoczęcia funkcjonowania Społecznego Funduszu Klimatycznego (SFK), którego celem jest złagodzenie skutków podwyżek cen.

Europejska Służba Badań Parlamentarnych (EPRS) opublikowała raport pt. „EU emissions trading system for buildings, road transport and additional sectors (ETS2). Status and concerns”. Jego omówienie znalazło się w raporcie z rynku CO2 za maj 2025 r. przygotowanym przez Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE).

Raport EPRS dotyczy nowego unijnego systemu handlu emisjami - ETS2, który od 2027 r. ma objąć sektory dotąd nieuwzględnione w europejskim systemie handlu emisjami (EU ETS), w szczególności budynki oraz transport drogowy.

Ceny paliw wzrosną, ale nie wiadomo o ile

"Zakłada się, że dzięki rozszerzeniu systemu opłaty za emisje CO2 będą obejmować już ok. 75 proc. wszystkich unijnych emisji gazów cieplarnianych" - informuje KOBiZE.

Ośrodek przypomina, że choć ETS2 ma pomagać w osiągnięciu celów klimatycznych, jego wprowadzenie budzi obawy społeczne, głównie z powodu ryzyka przeniesienia kosztów emisji przez dostawców paliw na konsumentów, co może prowadzić do wyższych cen za energię i paliwo.

W odpowiedzi przewiduje się powstanie Społecznego Funduszu Klimatycznego (SFK), którego celem jest wsparcie gospodarstw domowych w procesie transformacji energetycznej oraz złagodzenie skutków podwyżek cen. Mimo to część państw członkowskich UE obawia się, że SKF będzie niewystarczający i domaga się opóźnienia lub modyfikacji ETS2.

"Prognozy wskazują, że cena uprawnień ETS2 może przekroczyć poziom 45 euro, a niektóre analizy przewidują, że może wzrosnąć do ok. 112-259 euro w 2030 r. Według szacunków Komisji Europejskiej przy cenie 48 euro ceny paliw mogą wzrosnąć o 0,11 euro za litr benzyny i o 0,13 euro za litr oleju napędowego. Z kolei inne źródła przewidują, że wzrost może sięgnąć nawet 0,5 euro za litr (do 2030 r.)" - podaje KOBiZE.

Ośrodek podkreśla, że skutki wzrostu cen nie będą rozkładały się równomiernie. Gospodarstwa domowe o niższych dochodach, które większą część budżetu przeznaczają na energię, będą znacznie bardziej narażone na skutki podwyżek. Ponadto różnice między państwami członkowskimi, np. w zakresie zależności od paliw kopalnych oraz poziomu dochodów, oznaczają, że wpływ ETS2 będzie silnie różnicowany społecznie.

Akceptacja społeczna i skuteczność mechanizmów łagodzących

KOBiZE przypomina, że wraz z przyjęciem przepisów dotyczących ETS2 przyjęto również rozporządzenie w sprawie Społecznego Funduszu Klimatycznego (SFK), który ma chronić najbardziej wrażliwe gospodarstwa domowe, użytkowników transportu i małe oraz średnie przedsiębiorstwa przed rosnącymi kosztami energii i transportu. Fundusz ma działać w latach 2026-2032, czyli rok wcześniej niż ETS2.

Generalnie ma być on finansowany z przychodów z aukcji z ETS2 (częściowo z również z przychodów z ETS1). By otrzymać środki, konieczne jest przyjęcie Społecznego Planu Klimatycznego.

Zgodnie z ramami Społecznych Planów Klimatycznych (SPK) środki z funduszu mają wspierać inwestycje w termomodernizację budynków, rozwój zrównoważonego transportu, a także poprzez bezpośrednie wsparcie osoby narażone na ubóstwo. Ostatnie z wymienionych nie może stanowić więcej niż 37,5 proc. szacowanych całkowitych kosztów krajowego planu i musi być tymczasowe i zmniejszające się w czasie.

"Chociaż SFK ma złagodzić negatywny wpływ ETS2, analizy organizacji pozarządowych i doradczych sugerują, że może nie być wystarczający do walki z ubóstwem energetycznym i transportowym. Istnieje również ryzyko, że państwa członkowskie nie zdążą opracować i przedstawić wymaganych planów na czas, co już miało miejsce w przypadku KPEiK" - czytamy w raporcie KOBiZE.

Powolne wdrożenie ETS2 w państwach członkowskich

Ośrodek informuje, że zgodnie z harmonogramem ETS2 miał być wdrożony do prawa krajowego przez państwa członkowskie do 30 czerwca 2024 r., aby umożliwić prawidłowe działanie systemu i zapewnić finansowanie SFK.

Do tej pory tylko Austria dokonała transpozycji na czas, a pozostałe 26 państw nie dotrzymało terminu. W związku z tym Komisja Europejska rozpoczęła postępowania naruszeniowe, wysyłając oficjalne pisma z wezwaniem do działania. W przypadku dalszych opóźnień KE może skierować sprawę do Trybunału Sprawiedliwości UE, co może skutkować karami finansowymi.

"Do kwietnia 2025 r. transpozycję ETS2 do prawa krajowego zgłosiło 17 państw członkowskich, a dalsze opóźnienia mogą utrudnić odpowiednie przygotowanie się do nowych obowiązków przez uczestników systemu" - informuje KOBiZE.

Niektóre państwa, takie jak Czechy, Polska, Słowacja i Estonia, opowiedziały się za opóźnieniem systemu ETS2. Czechy poprosiły o opóźnienie o co najmniej rok, aby lepiej zaprojektować system i uniknąć potencjalnych kosztów społecznych. Polska postulowała opóźnienia wdrożenia ETS2 o trzy lata przy jednoczesnym utrzymaniu terminu rozpoczęcia funkcjonowania SFK.

Estonia zwróciła uwagę na problemy administracyjne i również apelowała o przesunięcie terminu, a z kolei Słowacja nie złożyła formalnego wniosku o odroczenie, ale wyraziła obawy społeczne wobec planowanego wdrożenia.

"Co ważne, opóźnienie lub modyfikacje ETS2 wymagałyby nowej propozycji legislacyjnej, co mogłoby utrudnić realizację celu redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55 proc. do 2030 r." - tłumaczy Ośrodek.

Możliwość wyłączeń spod obowiązywania ETS2

KOBiZE przypomina, że zgodnie z art. 30e ust. 3 dyrektywy EU ETS państwa członkowskie mogą do końca 2030 r. zwolnić niektórych dystrybutorów paliw z obowiązku zakupu uprawnień ETS2, pod warunkiem że podmioty te płacą krajowy podatek węglowy wyższy niż średnia cena rozliczenia aukcji obowiązująca w ETS2, a legislacja w tym zakresie została przyjęta do 31 grudnia 2023 r. W takim przypadku państwo musi anulować liczbę uprawnień odpowiadającą rzeczywistym emisjom danego podmiotu.

Ośrodek zwraca uwagę, że zwolnione podmioty nadal są zobowiązane do posiadania pozwolenia na emisje oraz do prowadzenia monitoringu, raportowania i weryfikacji swoich emisji.

"Co ważne, państwa członkowskie korzystające z tej derogacji zachowują prawo do korzystania ze środków SFK. Przykładem kraju, który zgłosił chęć zastosowania takiego rozwiązania, jest Irlandia" - podsumowuje KOBiZE.