Prawa natury w Hiszpanii idą naprzód: Mar Menor, rzeka Tins i nowe inicjatywy

Irene Morante de la Hera

Madryt, 14 (EFE) – Hiszpania, pionier w Europie w uznawaniu praw natury, na przykładzie rzeki Tins (A Coruña) i Mar Menor, już teraz przedstawia nowe inicjatywy, które, choć wciąż są w powijakach, wpisują się w ogólnoświatowy ruch mający na celu ochronę ekosystemów.

Teoretycznie ten międzynarodowy ruch narodził się w latach 70. XX wieku, a pierwsze praktyczne efekty przyniósł w 2008 r., kiedy konstytucja Ekwadoru uznała, że przyroda ma prawo „do istnienia (...), aby podtrzymywać i regenerować swoje cykle życiowe”.

Od tego czasu prawa przyznano szerokiej gamie ekosystemów, np. tym ustanowionym w Boliwii w 2010 r. na mocy „Ustawy o prawach Matki Ziemi”, rzece Atrato (Kolumbia) i rzece Whanganui (Nowa Zelandia), uznanym po długiej walce rdzennej ludności Maorysów.

Zdaniem Susany Borràs, profesor prawa międzynarodowego publicznego na Uniwersytecie Rovira i Virgili, celem tego wyróżnienia jest zwrócenie większej uwagi na przyrodę.

W ten sposób przyznaje się szereg praw, aby uznać ich wewnętrzną wartość, bez względu na ich przydatność lub znaczenie dla ludzi.

Morze Mniejsze

Stary Kontynent był ostatnim krajem, który przyłączył się do tego trendu, który wydawał się być zjawiskiem typowym dla krajów globalnego Południa, wraz z uchwaleniem ustawy o uznaniu osobowości prawnej laguny Mar Menor.

Ustawa stanowa, która weszła w życie w 2022 r., została uchwalona w ramach Powszechnej Inicjatywy Legislacyjnej (PLI), mechanizmu demokracji bezpośredniej, w ramach którego zebrano ponad 600 000 podpisów.

Luis Lloredo, profesor filozofii prawa na Uniwersytecie Autonomicznym w Madrycie (UAM), podkreśla znaczenie tej procedury, ponieważ „ to zazwyczaj zorganizowana społeczność obywatelska domaga się uznania tych praw”.

Borràs zgadza się, że ważna jest świadomość społeczno-ekologiczna, która oddolnie umożliwiła transformację prawną i rozszerzyła ideę szacunku do przyrody.

Ekspert w dziedzinie prawa międzynarodowego publicznego docenił również dynamikę, jaką osiągnęło zatwierdzenie tej ustawy w Europie i Hiszpanii, zwłaszcza w odniesieniu do elementów koordynacji społecznej i mobilizacji, które można zastosować w innych kontekstach.

Inne inicjatywy

To nie jedyny przykład sukcesu w tym kraju. W 2024 roku rzeka Tins w gminie Outes (A Coruña) stała się szlakiem wodnym z Formalną Deklaracją Praw, która, choć nie jest prawnie wiążąca, ma znaczenie polityczne.

Idąc za ich przykładem, kilka organizacji ekologicznych w Galicji apeluje o ochronę praw rzeki Ulla w odpowiedzi na zagrożenie, jakie dla jej istnienia stanowi budowa zakładu makrocelulozowego Altri, który mógłby zanieczyścić rzekę i estuarium Arousa.

Lloredo wymienia także deltę rzeki Ebro, Albuferę de Valencia i Doñanę, gdzie rozważano możliwość uznania tych terenów, jednak ekspert uważa, że są to przypadki, które „nie są jeszcze wystarczająco dojrzałe”.

Borràs dodaje rzeki Carrión (Palencia) i Ter (Katalonia) jako możliwe inicjatywy, stwierdza jednak, że „wiele z nich jest wciąż uzgadnianych na szczeblu społecznym, zanim cokolwiek będzie można promować na szczeblu prawnym”.

Przyszły

W kontekście przyszłego postępu Lloredo określa je jako „prawa ważniejsze niż prawa człowieka”, ponieważ nie oznaczają radykalnego odejścia od przeszłości, ale raczej traktują je jako kolejny krok na drodze postępu.

Prawa natury to „rzeczywistość w toku (...), która będzie trwała” – mówi ekspert nie tylko w Hiszpanii, ale i na całym świecie.

„Będą się one nadal rozwijać, dopóki będziemy ignorować kwestie ekologiczne i planetarne, a wzrost gospodarczy będzie odbywał się kosztem zasobów naturalnych” – zauważa Borràs.

Na szczeblu krajowym ustawa Mar Menor została zaskarżona do Trybunału Konstytucyjnego, który orzekł, że jest ona w pełni zgodna z Konstytucją. Borràs podsumowuje jednak, zauważając, że sprawa ta „najprawdopodobniej” trafi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który będzie mógł ją rozpatrzyć. EFE

imh/icn